Melatonina – czym jest?
Melatonina to hormon, który produkowany jest przez gruczoł zlokalizowany w mózgu – szyszynkę. Po raz pierwszy melatonina została wyizolowana w 1958 roku, a badania nad tym hormonem zintensyfikowano w latach siedemdziesiątych. Ze względu na swoje właściwości nazywana jest także hormonem snu.
Melatonina – właściwości
Melatonina to związek chemiczny o niewielkich rozmiarach, rozpuszcza się zarówno w wodzie, jak i tłuszczach. Może więc przemieszczać się w organizmie dzięki przenikaniu różnych barier, w tym krew–mózg czy błon komórkowych. Poziom melatoniny w dużej mierze jest cechą indywidualną. Zauważa się jednak, że maleje wraz z wiekiem. Jej metabolizm zachodzi w wątrobie oraz nerkach. Dziennie w organizmie człowieka produkowane jest około 30 mikrogramów tego neurohormonu.
Melatonina – działanie
Wydzielanie melatoniny uzależnione jest od naświetlenia. Ciemność stymuluje jej wydzielanie, światło natomiast je hamuje. Najmniejsze jej ilości produkowane są w ciągu dnia, natomiast szczyt jej wydzielania przypada pomiędzy 24 a 3 w nocy. Najbardziej popularnym działaniem melatoniny jest jej wpływ na ułatwienie zasypiania, zmniejszenie częstości wybudzeń w ciągu nocy, a także ogólne polepszenie jakości snu. Choć melatonina głównie kojarzona jest z regulacją rytmu snu i czuwania, jej działanie jest znacznie szersze. Uważa się, że wpływa ona na różne rytmy biologiczne w organizmie, zdolności adaptacyjne do zmian sezonowych, a także dojrzewanie organizmu. Zakłada się, że istnieje powiązanie między sekrecją melatoniny a starzeniem się organizmu. Pobudza ona układ odpornościowy, jest związkiem o działaniu przeciwutleniającym. Zauważa się jej wpływ na działanie enzymów czy odczyt informacji genetycznej (genów). Obniżony poziom melatoniny w podeszłym wieku sugeruje, że poziom tego hormonu wpływa na powstawanie chorób, m.in. choroby Alzheimera, Parkinsona czy nowotworów. Prawidłowe wydzielanie i działanie melatoniny w młodszym wieku może być zaburzone przez szereg czynników. Wśród nich wymienić można długotrwały stres, tzw. życie nocne czy oddziaływanie sztucznego oświetlenia. Warto więc przed pójściem spać zrezygnować z oglądania telewizji czy przeglądania mediów społecznościowych.
Melatonina – zastosowanie
Stosowanie melatoniny może być wskazane u osób cierpiących z powodu pierwotnej bezsenności. W przeprowadzonych badaniach podawanie dawki 2 mg melatoniny przez 3 tygodnie dawało pozytywne rezultaty i wpływało na polepszenie jakości snu.
Hormon reguluje rytmy dobowe, w tym sen i czuwanie, stąd może okazać się pomocny przy zaburzeniach związanych z zegarem biologicznym. Dotyczyć to może np. osób pracujących w systemie zmianowym. Stosowanie melatoniny wskazane jest u osób niewidomych, a także zmieniających strefę czasową. Działanie melatoniny wiąże się także z przeciwdziałaniem chorobom neurodegeneracyjnym, jak choroby Alzheimera i Parkinsona, a także cukrzycy i nowotworom. W tym zakresie konieczne są jednak dalsze badania. Istnieją badania, których wyniki sugerują korzystny wpływ melatoniny na niektóre objawy demencji.
Melatonina – przeciwwskazania
Melatoniny nie zaleca się stosować u dzieci, a także kobiet w ciąży i karmiących piersią. Przyjmowanie melatoniny nie jest wskazane również u osób z chorobami autoimmunologicznymi, chorobami wątroby, a także z nadwrażliwością na omawiany hormon. Jeśli zażywamy melatoninę, musimy pamiętać o niespożywaniu alkoholu, gdyż wpływa on na osłabienie działania nasennego hormonu. Możliwe są również interakcje z lekami, np. lekami uspokajającymi, doustnymi środkami antykoncepcyjnymi, niektórymi lekami przeciwdepresyjnymi.
Melatonina – skutki uboczne
Ważną informacją w przypadku melatoniny jest brak tzw. zespołu odstawienia, czyli występowania pewnych objawów powiązanych z zaprzestaniem przyjmowania niektórych substancji. Zaleca się, by po zastosowaniu melatoniny nie prowadzić pojazdów ani też nie podejmować działań, w których konieczny jest wysoki poziom koncentracji.
Melatonina – dawkowanie
Dawka melatoniny zależna jest od wskazań do jej zastosowania. U osób niewidomych raz dziennie przed snem (około 21:00–22:00) należy zażyć dawkę 1–6 mg. Przy zmianach strefy czasowej należy zwrócić uwagę na kierunek lotu. Przy przemieszczaniu się na wschód melatoninę należy przyjąć już dwa dni przed planowanym wylotem około 19:00 (1–6 mg). W kolejne 4 dni zalecane jest przyjmowanie 1–6 mg godzinę przed planowanym snem. W przypadku podróży na zachód dawkowanie melatoniny jest podobne, jednak jej stosowanie należy rozpocząć dopiero po przylocie przez kolejne 4 dni (1–6 mg godzinę przed pójściem spać). Przy problemach z zasypianiem związanych z zaburzeniem rytmu snu i czuwania poleca się podobne dawki tuż przed snem. Ilość melatoniny zawsze powinna być dobrana indywidualnie.
Melatonina a dieta
Melatonina jest syntezowana z tryptofanu. To aminokwas obecnym m.in. w żółtym serze, produktach zbożowych, bananach i wielu warzywach, np. ogórkach, pomidorach, burakach. Jej ilość z kolei może być zmniejszona u osób palących papierosy.
Melatonina jest szczególnie potrzebnym neurohormonem. Jest niezbędna do zachowania prawidłowego rytmu biologicznego organizmu. Warto zadbać o jej odpowiedni poziom, aby cieszyć się nie tylko dobrą jakością snu, ale i lepszym zdrowiem.
mgr Paulina Kmieciak
Dietetyk kliniczny i sportowy
Bibliografia
Iwanek K., Melatonina w leczeniu zaburzeń snu, „Lek w Polsce” 2014, 24(5), 43–48.
Gustaw K., Melatonina, nietypowy antyoksydant. Rola w patofizjologii choroby Alzheimera. Propozycje terapii, „Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii” 2003, 4, 59–69.
Skwarło-Sońta K., Majewski P., Melatonina, wielofunkcyjna cząsteczka sygnałowa w organizmie ssaka: miejsce biosyntezy, funkcje, mechanizmy działania, „Folia Medica Lodziensia” 2010, 37(1), 15–55.
Popławski P.T., Derlacz R.A., Jak działa melatonina?, „Postępy Biochemii” 2003, 49(1), 9–17.
Melatonina (opis profesjonalny), bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst.html?id=1757 (30.04.2018).
