Młody jęczmień – czym jest?
Młody jęczmień (ang. young barley), nazywany także zielonym, to sok pozyskiwany z pędów jęczmienia (Hordeum vulgare), który najczęściej jest dostępny w postaci sproszkowanej. Zbioru dokonuje się około 200 godzin po wykiełkowaniu, czyli w momencie, kiedy roślina ma około tygodnia. Dzięki temu wartość odżywcza pozyskiwanego surowca ma być na jak najwyższym poziomie, w myśl największej kumulacji substancji prozdrowotnych podczas początkowej fazy wzrostu jęczmienia. Na wartość odżywczą rośliny wpływają także podłoże (gleba), obszar występowania, poziom opadów, jak i technika stosowana przy zbiorach.
Młody jęczmień – właściwości
Młody jęczmień zyskał sławę m. in. dzięki obfitości w składniki mineralne, takie jak wapń, żelazo, magnez, potas, a także cynk i miedź. Jest również źródłem witamin z grupy B (kwasu pantotenowego, foliowego, B1, B2, B6), witamin należących do antyoksydantów (E, C) oraz beta-karotenu, polifenoli (szczególnie flawonoidów), enzymów (np. SOD – dysmutazy ponadtlenkowej, należącej do wewnętrznej ochrony antyoksydacyjnej). Często zwraca się uwagę również na zawartość chlorofilu, który jest nazywany „zieloną krwią". Zaleca się go w celu łagodzenia dolegliwości bólowych żołądka oraz przy występującej niestrawności.
Wszystkie wymienione składniki bezpośrednio oddziałują na faktyczne właściwości młodego jęczmienia oraz jego wpływ na organizm człowieka. Ze względu na wysoki potencjał antyoksydacyjny wskazuje się na jego korzystny wpływ w chorobach, w których występuje zjawisko stresu oksydacyjnego. Działanie przeciwutleniające jest tutaj wpływem korzystnym. Wśród chorób z występującym nadmiarem wolnych rodników tlenowych wymienić możemy m. in. cukrzycę, nadciśnienie, inne choroby sercowo-naczyniowe czy też choroby neurodegeneracyjne. Hamowanie reakcji utleniania może mieć znaczenie zarówno w zapobieganiu ich rozwojowi, jak i we wspomaganiu podczas ich leczenia.
Wysoki poziom cholesterolu LDL często jest dość oporny na zmiany w diecie. Okazuje się, że suplementacja młodym jęczmieniem, w szczególności w połączeniu z witaminami antyoksydacyjnymi (C, E), może skutecznie obniżać jego stężenie we krwi. Warto zatem w tej sytuacji przemyśleć wkomponowanie do codziennego jadłospisu np. koktajli owocowych z dodatkiem jęczmienia i nasion lub orzechów. Na obniżenie poziomu cholesterolu w badaniach na zwierzętach wpływały również izolowane z soku beta-sitosterol oraz n-heksanol. Są to związki należące do steroli roślinnych, które w świetle jelit konkurują o miejsce z cholesterolem zawartym w pożywieniu. To z kolei powoduje zmniejszone wchłanianie tego ostatniego i obniżenie stężenia cholesterolu w surowicy krwi. Korzystnym oddziaływaniem suplementacji ekstraktem z liści młodego jęczmienia było także podwyższenie jego poziomu we frakcji HDL (tzw. „dobrego” cholesterolu). Wszystkie te działania mogą istotnie poprawiać cały profil lipidowy, co jest szczególnie istotne w grupie osób o wysokim ryzyku chorób sercowo-naczyniowych oraz ostrych incydentów, takich jak zawał serca czy udar mózgu.
Na uwagę zasługuje również wynik badania dotyczącego raka piersi, w którym młody jęczmień powodował hamowanie rozrostu komórek nowotworu. Jednym z najbardziej znaczących antyoksydantów w młodym jęczmieniu jest lutonaryna, która wykazuje dużą aktywność biologiczną, oraz saponaryna. Badań zajmujących się oceną właściwości przeciwnowotworowych jęczmienia i jego ekstraktów jest stosunkowo dużo, a jego pozytywny wpływ dotyczył m. in. białaczki, chłoniaków, czerniaka czy nowotworów jelita grubego. Choć wykorzystanie młodego jęczmienia w chemoprewencji nowotworów wymaga dalszych badań to niewątpliwie już zaobserwowane efekty są bardzo obiecujące.
Zawartość sporej dawki żelaza w zielonym jęczmieniu może sprzyjać poprawie stanu zdrowia i parametrów morfologicznych u osób cierpiących z powodu niedokrwistości z niedoboru tego składnika. Młody jęczmień może być stosowany także u osób na diecie bezglutenowej, gdyż w przeciwieństwie do zboża nie zawiera glutenu. Ważna jest jednak zawsze deklaracja producenta o braku zanieczyszczeń tym składnikiem. Wtedy można go uznać za bezpieczny w stosowaniu także u osób chorujących na celiakię lub źle tolerujących produkty glutenowe.
Składnikiem obecnym w zielonym jęczmieniu jest także błonnik z przewagą frakcji nierozpuszczalnej. Dzięki obecności tego włókna pokarmowego wspomaga on pracę przewodu pokarmowego, ponieważ wpływa na przyspieszenie pasażu jelitowego i regulację wypróżnień. Właśnie dlatego dodatek sproszkowanych młodych pędów omawianej rośliny zalecany jest w przypadku występowania delikatnych tendencji do zaparć. Choć ilość błonnika nierozpuszczalnego przeważa nad ilością rozpuszczalnego, ten drugi również znajduje się w młodym jęczmieniu. Zauważono jego wpływ przede wszystkim na poprawę flory bakteryjnej jelita grubego, co wykazano w badaniach z udziałem kobiet. U uczestników stwierdzono zmniejszenie ilości bakterii z rodzaju Clostridium, które uważa się za niekorzystne dla zdrowia. Mechanizm działania błonnika rozpuszczalnego polega na metabolizowaniu go przez obecne w jelitach bakterie, co powoduje powstawanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i obniżenie pH treści wewnątrz tej części przewodu pokarmowego.
Innym korzystnym działaniem włókna pokarmowego zawartego w młodym jęczmieniu jest jego wpływ na stężenie glukozy. Pozytywne efekty wynikające z jego stosowania zauważono nie tylko w badaniach na zwierzętach, ale także u ludzi. Dzięki wiązaniu wody przez błonnik treść pokarmowa staje się bardziej lepka. To z kolei powoduje wolniejsze wchłanianie glukozy i tym samym obniżone stężenie glukozy we krwi po spożyciu posiłku. Zatem stosowanie proszku pozyskanego z liści jęczmienia u osób z wysokim poziomem glukozy (hiperglikemią) pomagało zniwelować gwałtowne skoki stężenia cukru we krwi, co również przypisywano obecności błonnika i jego wpływowi na spowolnienie przyswajania cukru w jelitach. Zauważono dodatkowo obniżenie kontrolowanych parametrów u osób z cukrzycą typu 2 (poziom glukozy we krwi oraz hemoglobina glikowana HbA1c, czyli wartość wskazująca na średnie stężenie glukozy we krwi z ostatnich 3 miesięcy). Dzięki takim właściwościom stosowanie młodego jęczmienia może okazać się korzystne przy wspomaganiu leczenia cukrzycy dawniej nazywanej insulinoniezależną.
Działaniem wartym uwagi jest także potencjalny ochronny wpływ soku pozyskiwanego z liści zielonego jęczmienia na błonę śluzową żołądka. Wnioski takie wysnuto po przeprowadzonym badaniu na szczurach, u których podanie 500 mg soku na kilogram masy ciała hamowało rozwój wrzodów żołądka, których przyczyną był stres, kwas octowy lub aspiryna.
Działaniem z pewnością niezwykle pożądanym głównie przez kobiety będzie przeciwstarzeniowy wpływ składników antyoksydacyjnych zawartych w ekstraktach z młodego jęczmienia. Wspomniane wcześniej enzym SOD, witaminy C i E oraz bioflawonoidy poprzez unieczynnianie wolnych rodników tlenowych zmniejszają stres oksydacyjny. Dzięki temu hamują procesy starzeniowe dotyczące komórek organizmu, a więc pomagają w utrzymywaniu młodego wyglądu.
Kolejną grupą osób, które mogą zastanowić się nad włączeniem młodego jęczmienia do codziennego menu są osoby cierpiące z powodu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Ze względu na zawartość miedzi oraz związków o działaniu antyoksydacyjnym młody jęczmień wpływał na obniżenie stanu zapalnego oraz zmniejszenie nasilenia objawów towarzyszących RZS.
W badaniu redukcji ulegała produkcja jednego z czynników działających prozapalnie – TNF-α (ang. tumor necrosis factor, czyli czynnik martwicy nowotworu). Pozytywny wpływ jęczmienia jest widoczny również w dostarczaniu koniecznego do prawidłowej pracy enzymów antyoksydacyjnych składnika, czyli właśnie miedzi.
Ciekawe wyniki badań dotyczą wspomagania leczenia depresji przez podaż młodego jęczmienia. Badanie przeprowadzone na modelu zwierzęcym wskazują na wpływ zielonego jęczmienia na obniżenie stężenia czynnika wzrostu nerwów (nerve growth factor), co przekłada się na działanie przeciwdepresyjne. Możliwe więc, że młody jęczmień może mieć wpływ na poprawę u osób ze skłonnościami depresyjnymi. Warte zastanowienia jest uwzględnienie go w leczeniu wspomagającym obok składników, takich jak alfa-tokoferol, witamina C, a także dziurawiec zwyczajny. Korzystne efekty z włączenia młodego jęczmienia mają być widoczne także u osób, których dotyczy przewlekły stres. Wypijanie napojów na bazie sproszkowanego soku z jęczmienia może poprawić także równowagę kwasowo-zasadową w ustroju, dzięki jego alkalizującym właściwościom.
Młody jęczmień – zastosowanie, jak przygotować
Często głównym problemem przy spożywaniu młodego jęczmienia jest jego niezbyt apetyczny wygląd i smak. Warto więc sprawdzić jak zastosować go w jadłospisie, by odnosić korzyści z jego przyjmowania, bez konieczności przymuszania się do wypicia zielonego płynu. Czerpiąc inspirację z Japonii, można wykorzystać zieloną roślinę do wypieku ciast, jako składnik zup lub przyprawę w kawie. Jednym z najbardziej znanych tam zastosowań jest użycie młodego jęczmienia do sporządzenia napoju aojiru. Ten intensywnie zielony koktajl łączy w sobie również zielone warzywa, dzięki czemu jest bardzo zdrowy. Badacze podejmowali również próby zatuszowania niezbyt przyjemnego smaku mikstury młodego jęczmienia w połączeniu z proszkiem z niefermentowanych lub półfermentowanych liści herbaty. Obok jęczmienia próby ukrycia nieprzyjemnego posmaku dotyczyły także napojów z lucerną oraz jarmużem. Dzięki wspomnianemu dodatkowi zauważalne było mniejsze odczucie goryczy podczas wypijania napojów oraz zniwelowany silny, charakterystyczny zapach. Dzięki temu napoje na bazie młodego jęczmienia stawały się lepiej tolerowane, a nawet przyjemne w spożywaniu.
Zastosowanie młodego jęczmienia będzie jednak w dużej mierze zależało od postaci, w której chcemy włączyć go do diety. Jest on dostępny nie tylko w postaci sproszkowanego soku, lecz także w jego wersji liofilizowanej, jako pocięte suszone listki lub tabletki. Z pewnością najbardziej wartościowy odżywczo będzie świeży sok, jednak jest on stosunkowo rzadko dostępny. Sok w postaci odparowanej stanie się lepiej przyswajalny po jego wcześniejszym połączeniu z wodą lub sokiem.
Bez względu na to, w jakiej postaci planujemy przyjmować młody jęczmień, zwróćmy uwagę na jego właściwości termolabilne. Niestety dobroczynne składniki w nim zawarte nie są odporne na działanie wysokiej temperatury, a więc nie warto zalewać np. proszku młodego jęczmienia wrzątkiem. Przy takim przygotowaniu straci on swoje prozdrowotne właściwości.
Młody jęczmień a odchudzanie
Jedną z głównych przyczyn, dla których młody jęczmień stał się ostatnio popularny, jest jego potencjalny wpływ na przyspieszenie redukcji masy ciała. W ogólnodostępnych źródłach można znaleźć informacje na temat jego potencjalnego wpływu na podwyższenie tempa podstawowej przemiany materii, czyli upraszczając naszego metabolizmu. Dane sugerują również, że młody jęczmień może zwiększać tempo spalania tkanki tłuszczowej, co z pewnością ucieszyłoby osoby ćwiczące podczas redukcji masy ciała. Czy jednak odzwierciedlenie takiego działania faktycznie można znaleźć w badaniach naukowych? Pomocny w redukcji wagi niewątpliwie może być zawarty w jęczmieniu błonnik pokarmowy. Dodatkowo bogactwo witamin, minerałów i antyoksydantów z pewnością wzbogaci dietę redukcyjną i wpłynie na zwiększenie uczucia sytości. Niestety nawet przyjmując preparaty młodego jęczmienia, bez prawidłowo zbilansowanej diety odchudzającej oraz odpowiedniej aktywności fizycznej nie można liczyć na powalające efekty.
Młody jęczmień – na co uważać?
Jeśli stosujemy dietę eliminacyjną, zwróćmy uwagę na możliwe zanieczyszczenia produktu. W przypadku młodego jęczmienia często można znaleźć informację o śladowych ilościach soli, selera, mleka, jaj, glutenu czy gorczycy.
Młody jęczmień – cena, gdzie kupić
Ceny młodego jęczmienia są bardzo różne i tak naprawdę zależą przede wszystkim od postaci preparatu, jakości oraz wybranego producenta. Koszt waha się od kilkunastu do nawet ponad 150 zł za produkt wystarczający na miesiąc stosowania zgodnie z zaleceniem producenta. Jeśli jednak zdecydujemy się na kupno młodego jęczmienia, warto sprawdzić, czy produkowany jest on z zachowaniem odpowiednich standardów. Co do postaci preparatu – mimo że smak nie zachęca, warto spróbować soku i jego sproszkowanej postaci, gdyż te są najbardziej wartościowe.
Młody jęczmień – przeciwwskazania i skutki uboczne
Pamiętając o tym, że młody jęczmień należy do traw, warto w przypadku występowania różnego rodzaju alergii upewnić się, że nie zajdzie u nas reakcja krzyżowa. Poza tą sytuacją brak jest informacji na temat jakichkolwiek skutków ubocznych włączenia młodego jęczmienia do diety.
Warto jednak zawsze pamiętać o racjonalnych ilościach. Jako zwyczajową dawkę dzienną młodego jęczmienia uważa się około 2 gramy (1 łyżeczka). Jest to dość mała ilość, w której zawartość prozdrowotnych składników również jest niewielka. Jest jednak coraz więcej danych wskazujących na korzyści z jego systematycznego stosowania, w szczególności w stosunku do chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca czy zaburzenia lipidowe. Jeśli więc mamy problemy z odpowiednim stężeniem glukozy lub cholesterolu we krwi, warto pomyśleć o włączeniu młodego jęczmienia do codziennego jadłospisu. Oczywiście pamiętajmy o tym, że podstawą profilaktyki zdrowotnej oraz wspomagania leczenia jest prawidłowo dobrana dieta.
Młody jęczmień to roślina o dużym potencjale. Choć nie należy do najsmaczniejszych produktów, może być korzystnym dodatkiem do codziennego jadłospisu. Jej wielokierunkowe działanie może wspomóc nasze starania o lepszy wygląd, ale przede wszystkim zdrowie.
mgr Paulina Kmieciak
Dietetyk kliniczny i sportowy
Bibliografia
Yu Y.M., Effect of young barley leaf extract and adlay on plasma lipids and ldl oxidation in hyperlipidemic smokers, „Plant Foods for Human Nutrition” 2003, 58(3), 1–8.
Kargulewicz A., Wierzbicka I., Dietetyczny Ring. Młody jęczmień – tajemnicza trawa o domniemanych walorach zdrowotnych, „Food Forum” 2016, 4(14), 93–96.
Kawka K., Lemieszek M.K., Prozdrowotne właściwości młodego jęczmienia, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2017, 23(1), 7–12.
Paulickova I. et al., Evaluation of barley grass as a potential source of some nutritional substances, „Czech Journal of Food Sciences” 2007, 25(2), 65–72.
Yamamoto Y., Mixed fine powder for beverage containing young barley leaves, alfaalfa and/or kale, United States Patent 2002, US 6416807B1.
